Η συναισθηματική νοημοσύνη στη μέση παιδική ηλικία

 Μια σύντομη ιστορική αναδρομή:
Η συναισθηματική νοημοσύνη έγινε ιδιαίτερα δημοφιλής ως έννοια με τον ψυχολόγο Daniel Goleman, προς τα τέλη του 20ού αιώνα αλλά υπήρχε ήδη από τη δεκαετία του 1920, όταν ο Thorndike διερευνούσε την έννοια της κοινωνικής νοημοσύνης. Αργότερα, ο Gardner διατύπωσε τη θεωρία της πολλαπλής νοημοσύνης εκ των οποίων η διαπροσωπική και η ενδοπροσωπική αναφέρονται στην ικανότητα να διαφοροποιεί και να ανταποκρίνεται κανείς με κατάλληλο τρόπο σε κίνητρα, διαθέσεις, επιθυμίες και ταπεραμέντα άλλων ανθρώπων, αλλά και να διαθέτει την ικανότητα της αυτογνωσίας.

Τί είναι η συναισθηματική νοημοσύνη;

Η συναισθηματική νοημοσύνη περιλαμβάνει τη δημιουργικότητα, τη συναισθηματική ευκαμψία, την προσαρμοστικότητα, τη διαίσθηση, τον έλεγχο του άγχους, τις ενδοπροσωπικές και διαπροσωπικές δεξιότητες (Goleman, 1995). Με λίγα λόγια, αναφέρεται στην ικανότητα που έχει το άτομο να διαχειρίζεται τα συναισθήματά του και τις γνωστικές του ικανότητες καθώς και να ανταποκρίνεται στα συναισθήματα των άλλων (Azimifar, 2013; Salman-Nasser, 2014).

Το μοντέλο του Salovey.

Ο Salovey ανέπτυξε το δικό του μοντέλο και διέκρινε πέντε βασικούς τομείς συναισθηματικής νοημοσύνης: την αυτογνωσία, την αυτοδιαχείριση, τα κίνητρα, την ενσυναίσθηση και τις κοινωνικές δεξιότητες (Salovey, 1990). 

 Αυτογνωσία: η αυτοεπίγνωση των συναισθημάτων που διαθέτει κανείς καθώς και η εκτίμηση των ικανοτήτων του. 

Αυτοδιαχείριση: αναφέρεται στον έλεγχο των συναισθημάτων και συνεπάγεται με την ικανότητα να ελέγχει κανείς τα αρνητικά συναισθήματα όταν βρίσκεται σε αναστάτωση.

Κίνητρα: σχετίζονται με την ικανότητα προσήλωσης στον στόχο, την αυτοκυριαρχία, την παραγωγικότητα και τη δημιουργικότητα.

Ενσυναίσθηση: είναι η ικανότητα και η πρακτική της ανάγνωσης των συναισθημάτων των άλλων και οικοδομείται πάνω στην αυτοεπίγνωση (Goleman 2011). Η εφαρμογή της σχετίζεται με τις κοινωνικές δεξιότητες και τη διαπραγμάτευση των προσωπικών αναγκών σε σχέση με τις ανάγκες των άλλων.

Κοινωνικές δεξιότητες: αναφέρονται στην επικοινωνία, στη συνεργασία καθώς και στην ειρηνική επίλυση των συγκρούσεων με τους άλλους (Kokkinos, Kipritsi, 2012).

Το κάθε άτομο διαφέρει ως προς τις παραπάνω ικανότητες, αλλά ο εγκέφαλος είναι εύπλαστος και μαθαίνει ασταμάτητα. Η παιδική ηλικία είναι η κατάλληλη περίοδος για την καλλιέργεια της συναισθηματικής νοημοσύνης (Saleem & Mahmood, 2011). Με τη συναισθηματική διαπαιδαγώγηση μπορούν να διδαχθούν η ενσυναίσθηση, ο αυτοέλεγχος, η ειρηνική επίλυση των συγκρούσεων, η προσωπική υπευθυνότητα, η αυτοαποδοχή και η αντιμετώπιση των αρνητικών συναισθημάτων όπως ο φόβος, ο θυμός και η λύπη (Gottamn, 2011). Μάλιστα, η συναισθηματική διαπαιδαγώγηση είναι ευεργετική για παιδιά με μαθησιακές διαταραχές και προβλήματα συμμπεριφοράς (Obiakor, 2001; Capelatto et al., 2014; Goleniowska, 2014; Trentacosta, Izard, Mostow & Fine, 2006).

Στη μέση παιδική ηλικία (6 εως 11 ετών) τα παιδιά είναι λιγότερο εγωκεντρικά και μπορούν να εξειδικεύσουν περισσότερα συναισθήματα. Μπορούν πλέον να καταλάβουν τα αίτια και την πολυπλοκότητα των συναισθημάτων και είναι πια σε θέση να κατανοήσουν ότι οι άλλοι υπό τις ίδιες συνθήκες, μπορούν να έχουν διαφορετικά συναισθήματα από τα ίδια. Ακόμη, μπορούν να εξωτερικεύουν τα συναισθήματά τους με κοινωνικά αποδεκτούς τρόπους σύμφωνα με το κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο όπου μεγαλώνουν. Μάλιστα αντιλαμβάνονται ότι είναι δυνατόν να βιώνουν περισσότερα από ένα συναίσθημα την ίδια στιγμή (Παππά, 2013). Αυτή την κρίσιμη περίοδο, όπου τα παιδιά αναπτύσσονται ταχύτατα στον γνωστικό τομέα και είναι σε θέση πια να αντιληφθούν καλύτερα τον εαυτό τους και τα συναισθήματά τους είναι απαραίτητο να αναπτύξουν τη συναισθηματική τους νοημοσύνη (Kremenitzer, 2014; Babalis et al, 2013). Με αυτό τον τρόπο όχι μόνο θα βελτιωθούν οι επικοινωνιακές και μαθησιακές ικανοτήτές τους αλλά θα μάθουν να χειρίζονται τα συναισθήματά τους και να αντιμετωπίζουν τα προβλήματα που ανακύπτουν σε καθημερινή βάση (Θεοδοσάκης, 2011).

Αλεξία Κομποθέκρα 

Εκπαιδευτικός - Ειδική παιδαγωγός  

BSc - PgD - MSc

Βιβλιογραφία

Azimifar, M. (2013). The relationship between emotional intelligence and academic achievement among iranian students in elementary schools. European Online Journal of Natural and Social Sciences, 2(2), 216-222.

Babalis, T., Tsoli, K., Artikis, C. T., Mylonakou-Keke, I., & Xanthakou, Y. (2013). The impact of social and emotional learning programs on the emotional competence and academic achievement of children in greek primary school. World Journal of Education, 3(6), 54-n/a

Birknerová, Z., PhD. (2011). Social and emotional intelligence in school environment. Asian Social Science, 7(10), 241-248.

Capelatto, I. V., Lima, R. F. d., Ciasca, S. M., & Salgado-Azoni, C. (2014). Cognitive functions, self-esteem and self-concept of children with attention deficit and hyperactivity disorder. Psicologia, Reflexão e Crítica, 27(2), 331-340.

Dalgas-Pelish, P. (2006). Effects of a self-esteem intervention program on school-age children. Pediatric Nursing, 32(4), 341-8.

Dey, A., & Ghosh, P. (2016). Do human-figure drawings of children and adolescents mirror their cognitive style and self-esteem? International Journal of Art & Design Education, 35(1), 68-85.

Fernandes, T., Sanyal, N., & Chadha, S. (2015). Self-esteem and social interaction anxiety in cyberbullied adolescents. Indian Journal of Health and Wellbeing, 6(7), 648-655.

Firozjaee, S. A., Abbaspour, A., & Shomami, M. A. (2014). The study of status of emotional intelligence among high school teachers in iran. Asian Journal of Research in Social Sciences and Humanities, 4(6), 335-345.

Goleniowska, H. (2014). The importance of developing confidence and self-esteem in children with a learning disability. Advances in Mental Health and Intellectual Disabilities, 8(3), 188-191.

Kaur, T. (2012). An investigation into the relationship between EQ and life skills: Self-esteem, self-efficacy, wellbeing and its influence on college adolescents' adjustment. Indian Journal of Positive Psychology, 3(2), 143-147.

Kokkinos, C. M., & Kipritsi, E. (2012). The relationship between bullying, victimization, trait emotional intelligence, self-efficacy and empathy among preadolescents. Social Psychology of Education : An International Journal, 15(1), 41-58.

Kremenitzer, J. P. (2014). An emotional Intelligence/Aesthetic education program using the diary of a young girl by anne frank. Childhood Education, 90(6), 446-452.

Marriage, K., & Cummins, R. A. (2004). Subjective quality of life and self-esteem in children: The role of primary and secondary control in coping with everyday stress. Social Indicators Research, 66(1-2), 107.

Obiakor, F. E. (2001). Developing emotional intelligence in learners with behavioral problems: Refocusing special education. Behavioral Disorders, 26(4), 321.

Ormsbee, C. K. (2000). Developing emotional intelligence: A guide to behavior management and conflict resolution in schools. Intervention in School and Clinic, 36(2), 125.

Saleem, S., & Mahmood, Z. (2011). The development of a self-esteem scale for children in pakistan. Pakistan Journal of Psychological Research, 26(1), 1-21.

Salman-Nasser, Z. (2014). Improving students’ emotional intelligence and academic achievement: the self-science program. International Journal of Arts & Sciences, 7(6), 1-38.

Salovey, P. & Mayer, J. D. (1990). Emotional intelligence. Imagination, Cognition and Personality, 9, 185-211.

Trentacosta, C. J., Izard, C. E., Mostow, A. J., & Fine, S. E. (2006). Children's emotional competence and attentional competence in early elementary school. School Psychology Quarterly, 21(2), 148-170.

Verlinden, M., Veenstra, R., Ghassabian, A., Jansen, P. W., Hofman, A., Jaddoe, V. W., Verhulst, F. C., Tiemeier, H. (2014). Executive functioning and non-verbal intelligence as predictors of bullying in early elementary school. Journal of Abnormal Child Psychology, 42(6), 953-66.